Donderdag 27 oktober was het zover. De studiedag en feest voor het éénjarig bestaan van ’t Klikt. Wij kunnen terugblikken op een hartverwarmende studiedag over, door en mét onze community. We wilden na één jaar ook andere WZC inspireren om van hun WZC een warme buurt te maken. Beno Schraepen, Greet Demesmaeker, Birgit Oelkers, Yvonne Denier en Margot Cloet benaderden community building vanuit hun perspectief.
Reinhart Ceulemans, familielid en vrijwilliger maakte een verslag voor het parochieblad Wilrijk-Oosterveld:
Het ABCD van buurtopbouw in een woonzorgcentum
Door de vorming van een gemeenschap van bewoners, medewerkers, vrijwilligers, buren en vrienden wordt een wzc omgebouwd of opgebouwd tot een buurt of ‘community’. Dat werd duidelijk aan de hand van een unieke studiedag in Huis Sint-Jozef in Berchem.
Inclusieve woonzorg en ABCD
Sinds de Tweede Wereldoorlog leeft in ons land de idee dat mensen met specifieke ondersteunings- of zorgbehoeften beter af zijn in een veilige, goed omkaderde en dus aparte omgeving. Daarom investeerde Vlaanderen volop in gesegregeerde zorg voor bejaarden, mensen met een geestelijke stoornis of fysieke beperking, jongeren met behoefte aan bijzondere aandacht… Die segregatie maakt de stap naar meer inclusieve woonzorg – ook en vooral de zorg voor ouderen – niet gemakkelijk. Woonzorg in een leefgemeenschap of een buurt is immers per definitie gericht op inclusie. Die buurtopbouw of community building was het thema van een opmerkelijke studiedag die op donderdag 27 oktober jl. plaats had in Huis Sint-Jozef, een woonzorgcentrum (wzc) op de Grotesteenweg in Berchem. De studiedag belichtte een jaar buurtopbouw in het wzc en had als thema ‘Iedereen mee?’ Het vertrekpunt was de vraag: ‘Wat als we het wzc zouden beschouwen als een buurt?’ die Maite Mallentjer zich tijdens de coronapandemie stelde. Maite is ouderenpsycholoog en lector aan de Artesis Plantijn Hogeschool in Antwerpen waar ze zich toelegt op de levenslooppsychologie en de zorg voor ouderen in de samenleving. Maite: ‘Een wzc is eigenlijk een bijzondere buurt waar mensen van verschillende leeftijden, achtergrond, cultuur… dagelijks samenleven. Zouden de principes van community building bruikbaar zijn om mensen met elkaar in verbinding te brengen en hen meer regie te geven over hoe ze willen samenleven?’ Deze denkoefening bracht Huis Sint-Jozef tot het unieke project ’t Klikt. Gedurende een jaar werd er aan community building gedaan en op de studiedag werd verduidelijkt hoe dit werd aangepakt, van theorie naar praktijk en terug. Het wzc telt zeventig bewoners, vierenzestig medewerkers, achtentwintig vrijwilligers, een twintigtal vrienden van het huis, en vele familieleden van bewoners. De community wordt er gebouwd volgens de ABCD-methode, of de asset based community development. Dat betekent dat de buurt wordt uitgebouwd aan de hand van de talenten, ideeën, interesses, passies en vaardigheden van bewoners, medewerkers en alle betrokkenen. Maite nam bij aanvang van het project een vragenlijst af bij alle leden van de community om die assets in kaart te brengen. De lijst met al die ‘actieve troeven’ vormde de leidraad voor de community en werd gebruikt om mensen vanuit hun krachten in verbinding te brengen, projecten en activiteiten op te starten.
Community building
De buurtopbouw bleek wonderwel te werken waarvan getuige de vele initiatieven die er kwamen op aangeven van en met de bewoners. Het ‘klikt’ in de gemeenschap of in de buurt van het wzc. De gemeenschap breidde breilappen waarmee de beuk, de linde en magnolia in de tuin werden ingepakt. Er ontstond een koor onder leiding van een van de bewoonsters, een vriendenkring die regelmatig samenkomt, een mini-repair café, een buurtcompostlocatie in de tuin, een winkeltje ’t Alberreke’ – vernoemd naar de buurtwinkel Albert Heijn die sponsort en meewerkt. Vrijwilligers of familieleden van bewoners komen wekelijks de krant of enkele hoofdstukken uit een boek voorlezen. De buitenmuur van het wzc kreeg een muurschildering in samenwerking met de stad Antwerpen en de nabijgelegen basisschool. Ook als er eens iemand nodig is om video’s te monteren, of om liedjes aan te leren, of om lector te zijn in de wekelijkse gebedsdienst wordt er in de lijst gekeken wie hiervoor gecontacteerd kan worden. De ruime cafetaria wordt dagelijks door vrijwilligers opengehouden en is de centrale ontmoetingsplek – in de theorie de dumping place – van de buurt of leefgemeenschap.
Sprekers en sofagesprekken
Honderd aanwezigen, verantwoordelijken uit de zorgsector, directeurs van wzc uit heel Vlaanderen, bewoners en familieleden, medewerkers en vrijwilligers, namen actief aan de studiedag deel. Ze vernamen hoe de manier van buurtopbouw via ’t Klikt vertaald werd naar het leven in het wzc. Het enthousiasme inspireerde de aanwezigen en deed een aantal directeurs goesting krijgen om er zelf ook mee aan de slag te gaan in hun huis of wzc. Na elk van de zes presentaties uit Nederland en Vlaanderen volgde er een sofagesprek – gemodereerd door een familielid – waarbij spreker, bewoner, vrijwilliger, medewerker of toehoorder gezellig samen napraatten in de sofa. De sprekers wezen erop dat elkaar ontmoeten en je verbonden weten met anderen belangrijke pijlers zijn van community building als een hefboom tegen eenzaamheid. Community building wordt ingezet als een veranderstrategie waarmee de bewoners zelf hun dromen mee waar kunnen maken. We zien en we ontmoeten elkaar door de deuren van het wzc, van de kamers, van ons hart open te zetten. Buurtopbouw is ook ethisch zeer belangrijk want ‘voor de mens komt het er ultiem op neer om een goed leven te leiden’, zoals de Griekse filosoof Aristoteles het meer dan tweeduizend jaar geleden verwoordde. Als laatste spreker kwam Margot Cloet, gedelegeerd bestuurder van Zorgnet Icuro – de koepelorganisatie van de social profitvoorzieningen in de woonzorg – aan het woord. Zij wees erop dat community building het toekomstbestendig model is in de woonzorg. Bij community building is immers de uitbouw en het onderhoud van duurzame positieve relaties tussen de bewoners, zijn/haar familie, de medewerkers, de vrijwilligers en de buurt dé basis. Aan het einde van de geslaagde studiedag werd het boek ‘’t Klikt in Huis Sint-Jozef’ voorgesteld waarin het verhaal van een jaar community building in het wzc beschreven staat.
In de media
De succesvolle studiedag kreeg aandacht in de pers, onder meer met een reportage tijdens het ATV-Nieuws van 27 oktober. Op zondag 23 oktober werd Maite Mallentjer uitgebreid geïnterviewd op Radio 1 in het programma ‘De ochtend’. De verhoogde interesse in het thema kwam er na de Pano-uitzending op VRT-Een van woensdag 19 oktober die duidelijk maakte dat het gebruik van antipsychotica in Vlaamse wzc significant hoger is dan in andere Europese landen. De succesvolle en inspirerende buurtopbouw in Huis Sint-Jozef bewijst dat het anders en beter kan.
Medeparochianen
Twee bewoners die deel uitmaken van de buurt van Huis Sint-Jozef zijn onze medeparochianen Remi en Alice Nelissen-Vanrusselt. Zij verhuisden een jaar geleden van hun appartement op de Prins Boudewijnlaan naar de Grotesteenweg in Berchem. Alice was jarenlang lector in onze kerk en nu is ze lector in de vieringen in het wzc. ‘We zijn hier zeer tevreden’, aldus Remi en Alice. ‘We hadden voor we naar hier verhuisden vijf wzc bezocht maar we hebben voor Huis Sint-Jozef gekozen voor de aangename leefomgeving en voor de ruime binnentuin’. De kranige negentigers – die intussen vijfenzestig jaar gelukkig samenzijn – doen dagelijks een flinke wandeling in de tuin. Ze verpozen er graag en genieten van hun ontmoetingen en filosofische namiddaggesprekken met bewoners, buren en bezoekers. Hopelijk kunnen hun levenshouding en het enthousiasme van de aanwezigen op de studiedag inspirerend werken voor vele ouderen in onze samenleving.
Reinhart Ceulemans
Boek: ’t Klikt – Een jaar community building in Huis Sint-Jozef. Auteur: Maite Mallentjer samen met de community van Huis Sint-Jozef. Uitgeverij Politeia, 2022, 168 pp.